काठमाडौं । साँफेबगर नगरपालिका–१२ खप्तड पुत्रु गाउँ अछामकी मनादेवी रावल ७६ वर्षकी भइन्। १७ जनालाई जन्म दिएकी उनलाई घरायसी काम त छँदै छ, उकालो–ओरालो गर्न यो उमेरमा पनि असहज छैन। मधुमेह र रक्तचाप जस्ता रोगले छोएको छैन। बिरामी भएर आजसम्म अस्पताल नपुगेको उनी सुनाउँछिन्। उमेरसँगै आँखा भने कमजोर हुन थालेका छन्।
१७ सन्तानलाई जन्मदिएर पनि यति स्वस्थ्य रहनुमा आफ्नो आत्मबल र खानपान नै हो भन्छिन् उनी।
उनको बिहे १३ वर्षमा भएको थियो। १५ वर्षमा पहिलो बच्चा जन्माइन् । उनले अन्तिम बच्चा ४३ वर्षको उमेरमा जन्माएको सुनाउँछिन्। जन्मिएका १७ मध्ये ५ मात्रै जीवित छन्। अहिले ४ छोरा र एक छोरीबाट नातिनातिनीहरू छन्। नातिबाट उनले पनाति पनि देखिसकिन्। ‘छोराको आसमी मस्तै जत्काल बस्या,’ उनले भनिन्, ‘१२ त खड गया (१२ जना मरे)। छोरी १० हुन् म¥याकी (छोरी मात्रै १० मरे)। २ छोरा छिया (मरेका २ छोरा थिए)। संसार देख्ने भाग्य भएका जति बाँचे अरू खेर गए।’
छोरी मात्र जन्मिन थालेपछि मनाका श्रीमान्ले दोस्रो विवाह गरे। कान्छीबाट दुई छोरा जन्मिएका उनले बताइन्। अहिले उनका श्रीमान् बितेको दुई वर्ष भयो। बिहे हुदाँको समय त्यति राम्रोसँग याद पनि छैन उनलाई। ‘त्यो उमेरमा बिहे के हो, जिम्मेवारी के हो ? भन्ने नै थाहै थिएन’, मनाले भनिन्।
बिहेको दिन घर भिœयाउँदा काँधमा चढाएर दैलोमा टिका लगाउँदा निकै ठूलो आवाजमा हाँसेको उनलाई राम्रोसँग याद छ। उनले हाँस्दै भनिन्, ‘नानी छिया म, देलामा पुग्यान। टीको लाउनपछि मुलाई उच्चाइकन टीका लगाया (म सानी थिए, बिहे गरेर दैलोमा पुगे, मलाई काखी लगाएर टीको लगाएका हुन्)।’ उनले सबै बच्चा मेलापात घाँस दाउरा गर्ने बेला जन्माएकी हुन्। भारी बोक्दै गर्दा बच्चा जन्माइन्। ‘अहिले पनि केही कमजोर छैन’, उनले भनिन्, ‘दुःख धेरै पाएँ। आजकालका जस्ता लुगा हुँदैनथे, बोराको थाङ्नामा बेरेर बच्चालाई न्यानो पारिन्थ्यो।’
उनले अहिलेका आमालाई बच्चा पाउन धेरै सजिलो भएको सुनाइन्। ‘अहिले बेला–बेलामा बच्चा र आमाको स्वास्थ अवस्था जाँच गराउन जान्छन्। अस्पतालमै बच्चा जन्मिछन्। त्यहीं लुगा पाउँछन्। अहिले त धेरै सुबिधा छ’, मनाले भनिन्। अहिले उनकी बुहारी, नातिने बुहारी सबैले स्वास्थचौकीमा बच्चा पाएको उनले बताइन्।
अहिलेसम्म आफूलाई यो उम्मेरमा धेरै लाग्ने सुगर र प्रेसरजस्ता रोग नलागेको सुनाउँछिन्। भनिन्, ‘अहिलेका सबै मानिसलाई सुगर प्रेसरजस्ता धेरै रोग लागेको सुन्छु। तर, अहिलेसम्म मलाई त्यस्तो भएको छैन। उमेरसँगै आँखा भने कमजोर हुँदै गए। आजभोलि आँखा कम देख्छु।’ आफ्नै घरबारी खेतमा फलेका सागपात, कोदो, भात उनको आहारा हो।
अछामका ग्रामीण भेगका अधिकांश महिला अझै पनि छोराको आसमा धेरै सन्तान जन्माउन बाध्य छन्। छोरा नपाए श्रीमान्ले अर्काे बिहे गर्ने डरले पनि महिला छोराको आसमा ज्यान जोखिममा राखेर धेरै बच्चा जन्माउने गरेका महिला अधिकारकर्मी पशुपति कुँवरले बताइन्। भनिन्, ‘यस्ता थुप्रै उदाहरणहरू दुरदराजमा देख्न पाइन्छन्। १६-१७ सन्तान जन्माएर पनि भाग्यले बाँचेका छन्। सहज स्वास्थ्य सेवा छैन। पाठेघर खस्ने समस्याले ग्रसित छन् महिला। अन्नपूर्णबाट ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्